WEL-TEX
Pretekstem do napisania tego artykułu było wyburzenie Nowej Portierni Wel-Tex. Szykują się zmiany, które warto połączyć z historią miejsca, w którym mieszkamy.
Krótka historia Wel-Tex z dygresjami☺
Obiekt wpisany na listę zabytków w 2016r
Autorka Marzena Wyskwarska
Zakład Włókienniczy w Stabłowicach powstał w 1890 r.
Brama główna Przędzalni Czesankowej 1925r
Polska-org.pl
Założycielami Przędzalni byli przedstawiciele rodziny Schoellerów.
Bogaty i inteligentny, szukający nowych wyzwań Heinrich Leopold Schoeller przyjechał do Wrocławia w 1849r. Wywodził się z Nadrenii i w 1843r postawił na buraki cukrowe. Wkrótce zawiadywał cukrowniami na Klecinie, Różance i Muchoborze Wielkim. Należy dodać, że przemysł cukrowniczy dopiero się rozwijał a pierwsza cukrownia na świecie powstała w Konarach koło Wołowa w 1802r. Uruchomił ją chemik i fizyk Franz Karl Achard. Dość szybko w rękach rodziny Schoellerów znalazły się cukrownie, przędzalnie i folwarki. Heinricha Leopolda okrzyknięto królem cukru.
Pierwszą inwestycją włókienniczą Schoellerów była Przędzalnia Czesankowa Eitorf mieszcząca się przy dzisiejszej ul. Sikorskiego. Swego czasu najnowocześniejsza placówka tego rodzaju na Śląsku. W zakładzie włókienniczym na Stabłowicach powstały tkalnia i przędzalnia czesankowa. Rocznie produkowano 900 ton przędzy bawełnianej!
Powstanie zakładu włókienniczego wpłynęło pozytywnie na rozwój peryferyjnych Stabłowic. Wokół zakładu powstało osiedle dwudziestu domków jednorodzinnych z elementami historyzmu i secesji. Smoki będące dekoracją frontu domów istnieją do dziś(niektóre zrekonstruowano). Niemcy zafascynowani azjatycką symboliką postanowili umieścić je, jako znak szczęścia. Ulica Stabłowicka już przed wojną była skanalizowana i zelektryfikowana. Na potrzeby zakładu oraz pracowników wykorzystano elektrownię wodną na Bystrzycy. Była to przeróbka XV wiecznego marszowickiego młyna wodnego. Nowym projektem zajęła się pracownia architektoniczna Eduarda Freytaga(skądinąd niezwykle ciekawej postaci związanej z Leśnicą).
Elektrownia wodna na Bystrzycy
Polska-org.pl
Przy zakładzie włókienniczym powstał klub sportowy „Spinnerei”.Działał on także w okresie powojennym pod nazwą „Włókniarz”.
Tymczasem Schoellerowie bogacili się coraz bardziej i potrzebny był im dom wytworniejszy niż ten przy ul. Stabłowickiej 58.
Ul. Stabłowicka 58
Felix Gustaw Otto Henry architekt wrocławski stworzył w 1906r projekt pięknej willi przy dzisiejszej ul. Powstańców Śląskich 204 (obecnie Hotel Platinum).Rodzina Schoellerów opuściła dom niedługo przed wybuchem walk o Festung Breslau. Po wojnie dobra rodziny zostały znacjonalizowane.
Villa Schoellerów ul. Powstańców Śląskich 204
W 1943r obiekty przędzalni zostały oddane w ręce armii niemieckiej. W halach remontowano silniki czołgów. Zdemontowane maszyny przędzalnicze wywieziono do cegielni w Pilczycach. Na potrzeby armii wybudowano także bocznicę przy moście kolejowym.
W czasie rosyjskiego bombardowania Wrocławia cegielnia została uszkodzona a maszyny uległy zniszczeniu.
W 1945r przędzalnię przejęły polskie władze.
1945r-zniszczone hale przędzalni
Po wojnie sprowadzano maszyny między innymi z Bolesławca i Częstochowy. Zatrudniono monterów z Łodzi. W uruchomieniu zakładu pomagało dwunastu Niemców(byłych pracowników) oraz dawny niemiecki dyrektor, który mieszkał wespół z nowym dyrektorem Karolem Klebikiem.
W latach czterdziestych uruchomiono maszynę parową, która wytwarzała prąd dla przędzalni, istniała także oczyszczalnię ścieków. W 1948r na terenie zakładu powstała Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Włókniarz”(sklep) potem stołówka, wybudowano Dom Kultury, żłobek, przedszkole i Ośrodek Zdrowia. Do przędzalni należało 42 hektary ziemi uprawnej. Hodowano krowy i świnie.
Pracownicy Wel-Tex w latach pięćdziesiątych
Na terenie zakładu w latach pięćdziesiątych rezydowało dwóch urzędników Służby Bezpieczeństwa. Z tych czasów pochodzą opowieści o nocnych przesłuchaniach kobiet.
Na wniosek władz postanowiono zmienić nazwę zakładu na bardziej nośną. Tak powstała Wrocławska Przędzalnia Czesankowa WEL-TEX.
Pracownice na hali produkcyjnej 1966r
W latach osiemdziesiątych zakład zatrudniał 2648 osób.
84% załogi stanowiły kobiety. Produkowano 4 500 ton przędzy.
Wrocławska Przędzalnia Czesankowa zakończyła działalność w 1999r.
Przez 20 lat na terenie dawnego zakładu działalność prowadziła firma z branży papierniczej, szkolnej i biurowej Dan-Mark.
(Wyborcza.pl Tomasz Kulik)
W 2020r zabytkowe zabudowania Przędzalni Czesankowej(12 000m²) spłonęły. Z ogniem przez czterdzieści godzin walczyło 33 zastępy straży pożarnej. W wyniku pożaru zawaliła się hala produkcyjna.
W sierpniu 2023 r została wyburzona tzw. Nowa Portiernia
Żródła:
Gazeta Wyborcza 16.09.2017
SUPERexpress Wrocław 19.11.2021
Gazeta Wrocławska -19.02.2022
Polska-org.pl
Wikipedia
Wywiad(Marzena Wyskwarska) z p. dyr. Modestem Długoszem-wrzesień 2023
Wywiad(Marzena Wyskwarska) z p. Martą Gołką –Wrzesień 2023